طحال یکی از ارگانهای بسیار مهم بدن است که با تصفیه و فیلتر کردن خون بخشی از سیستم ایمنی بدن را تشکیل میدهد. اسپلنومگالی (splenomegaly) یا سنگینی و بزرگ شدن طحال بیماری است که میتواند سلامت این اندام را به مخاطره بیاندازد. در این مقاله در مورد علائم و روشهای تشخیص و درمان بیماری اسپلنومگالی صحبت کردیم. همچنین در مورد احتیاطات لازم و سایر شرایطی که فرد بیمار در زمان ابتلا به بیماری طحال بزرگ باید به آنها توجه کند صحبت کردیم.
طحال چیست؟
برای این که بیماری اسپلنومگالی را بهتر درک کنید، ابتدا باید با طحال (spleen) و عملکرد آن آشنا شوید. طحال در زیر قفسه دنده سمت چپ و بالای شکم به سمت پشت بدن قرار گرفته است. این اندام کاملاً نرم و اسفنجی است و وظایف بسیار مهمی را در بدن به عهده دارد که شامل موارد زیر میشود:
- از بین بردن سلولهای خونی آسیب دیده و کهنه
- تولید گلبول سفید خونی یا لنفوسیت که اولین خط دفاعی بدن در برابر ارگانیسمهای عامل بیماری است و از عفونت جلوگیری میکند
- ذخیره سازی سلولهای قرمز خون و پلاکتها و کمک به لخته شدن خون
همان طور که مشاهده می‌کنید وظیفه ای که طحال بر عهده دارد بسیار خطیر و مهم است و هرگونه اختلال در انجام این وظایف میتواند منجر به اختلال در عملکرد تمام بدن باشد.
بیماری بزرگ شدن طحال (splenomegaly) چیست؟
بزرگ شدن طحال بیماری است که باعث میشود همه عملکردهای حیاتی این ارگان تحت تأثیر قرار گرفته و دچار اختلال شوند. اندازه معمولی طحال به اندازه یک مشت است و اصولاً در معاینات فیزیکی احساس نمی‌شود. بزرگ شدن طحال باعث تورم و افزایش اندازه نرمال طحال میشود، البته باید به این نکته نیز اشاره کنیم که بزرگ شدن طحال همیشه نشانه وجود یک مشکل بزرگ نیست.
گاهی ممکن است طحال در انجام وظایفی که بر عهده دارد حالت بیش فعال پیدا کند، مثلاً در از بین بردن سلولهای خونی بیش از اندازه فعال است و باعث بروز برخی اختلالات خونی در بدن میشود. در هر صورت بزرگ شدن طحال معمولاً علائمی ایجاد نمیکند و معمولاً در پی یک معاینه فیزیکی کشف میشود.
با بزرگ شدن بیش از اندازه طحال میتوان در معاینات آن را لمس کرد، ضمن این که در صورت بروز اختلالات دیگر با کمک آزمایش خون و یا تصویربرداری میتوان به بزرگ شدن طحال پی برد.
در مورد درمان این بیماری نیز همه چیز بستگی به علت ایجاد بیماری دارد. معمولاً جراحی خارج کردن طحال از بدن ضرورتی ندارد مگر در مواردی که پای سرطان یا مشکلات دیگری در میان باشد.
علت بزرگ شدن طحال
بزرگ شدن طحال را میتوان مرتبط با فاکتورهای بسیاری دانست که مهمترین آنها عفونت، سیروز و سایر بیماریهای کبدی و یا بیماریهای مرتبط با خون باشد.
تشخیص این حالت با وجود سلولهای غیر طبیعی در خون، مشکلات سیستم لنفاوی و… مشخص میشود. در ادامه به بررسی هریک از مشکلات ذکر شده خواهیم پرداخت:
عفونت: عفونتها یکی از مهمترین عوامل ایجاد طحال بزرگ هستند که مهمترین آنها عبارتند از:
- عفونتهای ویروسی، مانند مونونوکلئوز
- عفونتهای انگلی، مانند توکسوپلاسموز
- عفونتهای باکتریایی، مانند آندوکاردیت (عفونت دریچه قلب)
ابتلا به سرطان: برخی گونه های رایج آن عبارتند از:
- سرطان خون
- سرطان بافت لنفاوی (مانند بیماری هوچکین)
دلایل دیگر بزرگ شدن طحال: ممکن است برخی بیماریهای دیگر عامل اصلی بزرگ شدن طحال باشند که عبارتند از:
- بیماریهای التهابی مانند سارکوئیدوز، لوپوس و آرتریت روماتوئید
- ضربه دیدن، مانند آسیب دیدگی در هنگام ورزشهای تماسی
- متاستاز سرطانی دیگر به طحال
- کیست (کیست‌های پر از مایعات غیرسرطانی)
- آبسه بزرگ (حفره‌ای پر از چرک که معمولاً در اثر عفونت باکتریایی ایجاد میشود)
- بیماریهایی مانند بیماری گوچر، آمیلوئیدوز یا بیماریهای ذخیره گلیکوژن
- فشار روی رگهای طحال یا کبد و لخته شدن خون در این رگها
تحقیقات نشان میدهد که در ۶۴ درصد از بیماران اختلالات خونی در شرایطی مثل لوسمی، لنفوم و بیماری میلوپرولیفراتیو عامل اصلی بزرگ شدن طحال است. در این بیماریها حمله سلولهای سرطانی به طحال باعث تکثیر سریع سلولهای بافت طحال و بزرگ شدن طحال میشوند.
بیماریهای دیگری نیز که باعث ایجاد عفونت در طحال میشوند میتوانند از جمله اصلی‌ترین عوامل ابتلا به این بیماری باشند، عفونت‌هایی چون سل، آندوکاردیت و اچ آی وی در صدر این فهرست قرار می‌گیرند.
مهمترین علائم بزرگ شدن طحال
بزرگ شدن طحال عموماً علائم چشم‌گیری به همراه ندارد، به همین دلیل است که اکثر مبتلایان هیچ اطلاعی از ابتلای خود به این بیماری ندارند. در اکثر موارد در زمان معاینات فیزیکی پزشک متوجه تورم و بزرگی طحال می شود.
شایعترین علائم بزرگ شدن طحال
شایعترین علائمی که برای این بیماری میتوان در نظر گرفت عبارتند از:
- احساس درد یا پری در سمت چپ بالای شکم که میتواند به شانه چپ نیز سرایت کند
- احساس سیری بدون غذا خوردن یا بعد از خوردن مقدار کمی غذا، به دلیل اینکه طحال بزرگ به معده شما فشار می‌آورد
- تعداد گلبولهای قرمز کم (کم خونی)
- عفونتهای مکرر
- خونریزی های سریع و آسان
- درد زیاد در زمان تنفس
علائم اسپلنومگالی در اثر بیماریهای زمینه‌ای
گاهی اوقات نیز علائم بزرگ شدن طحال مربوط به برخی بیماریهای زمینه‌ای است که مهمترین علائم آنها عبارتند از:
- خستگی زیاد
- کاهش وزن
- ابتلا به بیماریهای عفونی به شکل پیاپی
- ابتلا به زردی
علائم اسپلنومگالی در اثر سرطان
برای شخصی که در اثر سرطان به بیماری بزرگی طحال دچار شده است علائم زیر وجود خواهد داشت:
- عرق شبانه
- کاهش وزن بدون دلیل
- ضعف
- تب
- بیحالی
- لرزش یا تکان خوردن غیر طبیعی
نکته
گاهی اوقات در جراحی سرطان معده بسته به شدت گسترش ضایعه سرطانی مجبور به خارج کردن بخشی از معده به همراه غدد لنفاوی مجاور و طحال در صورتی که به سلول های سرطانی آغشته باشند و یا برداشتن کامل معده در صورتی که سرطان به بخش‌ها و اندام‌هایی مثل غدد لنفاوی، کبد، طحال و بخش‌هایی از مری و روده کوچک نیز نفوذ کرده باشد، میشوند.
علائم اسپلنومگالی در اثر اختلالات خونی
برای افرادی که در اثر اختلالات خونی به اسپلنومگالی دچار شده‌اند نیز علائم دیگری وجود دارد که عبارتند از:
- خونریزی آسان
- لکه‌های کبود روی پوست
- سبکی سر
- تنگی نفس
عوارض بیماری بزرگ شدن طحال (اسپلنومگالی)
همان طور که اشاره کردیم ابتلا به اسپلنومگالی میتواند باعث ایجاد اختلال در تعداد گلبولهای قرمز خونی سالم، پلاکتها و کاهش گلبولهای سفید شود. این عوامل باعث میشود که فرد بیمار مکرراً به بیماریهای عفونی دچار شود.
گاهی اوقات نیز این بیماری با ایجاد کم خونی و افزایش خونریزی همراه است.
نکته دیگری که باید به آن اشاره کنیم این است که بافت طحال بسیار نرم و اسفنجی است و از جمله ارگانهایی است که در معرض خطر آسیب دیدن در اثر فشار و یا تصادفات است. با بزرگ شدن طحال احتمال پارگی این اندام بیشتر میشود و این امر باعث خونریزی در حفره شکمی است که گاهی تهدیدکننده و مرگبار میشود.
پارگی طحال
همانطور که اشاره کردیم طحال ممکن است در اثر ضربه، فشار و یا سایر مشکلات دچار پارگی شود که این پارگی با خونریزی تهدیدکننده همراه است. در وضعیت‌هایی چون شکستگی دنده، تصادفات، حوادث ورزشی، ضربه به شکم و فشار بیش از حد روی قفسه سینه احتمال ترک خوردن یا پارگی طحال وجود دارد. پاره شدن طحال یک فوریت پزشکی است و خونریزی شدید ناشی از آن میتواند مرگبار باشد بنابراین بهتر است در صورت بروز حادثه سریعاً به اورژانس مراجعه شود.
چه کسانی به بیماری بزرگی طحال دچار میشوند؟
متأسفانه باید بگوییم این بیماری ممکن است در هر سنی رخ دهد و هیچ محدودیت سنی و جنسیتی در ابتلا به این بیماری وجود ندارد. اما برخی گروه‌های خاص در معرض خطر بیشتری هستند و ریسک ابتلا در آنها بالا است که مهمترین آنها عبارتند از:
- کودکان و بزرگسالان مبتلا به عفونت، مانند مونونوکلئوز
- افرادی که به بیماری گوچر، بیماری نیمن پیک و چندین اختلال متابولیکی ارثی مبتلا هستند که مربوط به کبد و طحال است
- افرادی که در مناطقی زندگی میکنند یا به مناطقی سفر میکنند که مالاریا در آنجا رایج است
روشهای تشخیص بزرگ شدن طحال
در بخش مرتبط با علائم این بیماری ذکر کردیم که بیماری بزرگی طحال علائم بسیار شایع ندارد و عموماً در معاینات فیزیکی پزشک متوجه این امر میشود، معمولاً در یک معاینه پزشکی با توجه به شرح حال بیمار، پزشک سؤالاتی از او می‌پرسد و بعد از معاینات شکمی و لمس کردن بدن اسپلنومگالی تشخیص داده میشود.
به احتمال زیاد پزشک بعد از مشکوک شدن به این بیماری برای تشخیص و تأیید دقیق علت ورم طحال آزمایشهای تشخیصی را توصیه میکند که شامل آزمایش خون، سونوگرافی و اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) میشود. در برخی موارد، ممکن است تأیید بیماری نیازمند آزمایشات دیگری نیز باشد.
شایع ترین آزمایشاتی که در تشخیص بزرگ شدن طحال درخواست می شوند عبارتند از:
شمارش کامل خون: در این روش گلبولهای سفید، قرمز خون و پلاکتها مورد بررسی قرار می گیرند. تشخیص تعداد کمی از این سه بخش اندازه‌گیری شده، ممکن است نشان دهنده اسپلنومگالی باشد.
تصویربرداری: در حالت کلی این موارد شامل سی تی اسکن “CT scans” و سونوگرافی است.
آزمایشات عملکرد کبد: داشتن مقادیر بالای آنزیم‌های کبدی مانند AST و ALT می تواند نشان دهنده ابتلا به اسپلنومگالی باشد.
آزمایشات درخواستی پزشک عموما به علت اصلی بیماری بستگی دارد و این پزشک است که تشخیص می دهد کدام آزمایش نتایج قطعی‌تری به همراه خواهد داشت.
درمان اسپلنومگالی
درمان این بیماری به دو بخش تقسیم میشود که شامل درمانهای احتیاطی و پیشگیرانه و درمانهای دارویی و پزشکی میشود.
این نکته را به یاد داشته باشید که پارگی طحال ممکن است با خونریزی زیادی همراه باشد که در صورت عدم درمان به موقع زندگی فرد را به مخاطره می‌اندازد.
همچنین عدم درمان بزرگ شدن طحال میتواند عواض جدی برای فرد مبتلا به همراه داشته باشد. پس توصیه میشود در صورت بروز علائم سریعاً به پزشک مراجعه کنید تا با درمان به موقع از ایجاد عوارض احتمالی در آینده پیشگیری کنید.
درمانهای احتیاطی اسپلنومگالی
در وهله اول پزشک از شما میخواهد که فعالیتهایی که در آنها ریسک پارگی طحال وجود دارد به شدت محدود کنید، همچنین انجام حرکات ورزشی سخت مثل فوتبال یا ورزشهای تماسی که احتمال برخورد و فشار بالایی دارند باید محدود شود. به این ترتیب میتوان بسیاری از ریسکهای پارگی طحال را کاهش داد.
در تصادفات رانندگی احتمال پارگی طحال بسیار بالا است، پس باید با احتیاط رانندگی کرده و همچنین با بستن کمربند ایمنی احتمال پارگی طحال ناشی از تصادف را کاهش دهید.
درمانهای پزشکی اسپلنومگالی
در بسیاری از موارد نیازی به جراحی و برداشتن طحال نیست و بیمار میتواند با مراعات و استفاده از داروها عوارض بیماری را کاهش داده و به مرور آن را درمان کند. اما گاهی نیز بسته به دلایل ایجاد بیماری نیاز است که عمل جراحی انجام شود که طی آن طحال به طور کامل از بدن خارج میشود.
در سالهای اخیر به جای جراحی باز، با کمک جراحی لاپاراسکوپی طحال طی یک عمل ساده و سبک خارج میشود. در این روش جراحی از طریق برشهای بسیار کوچکی که روی بدن ایجاد میشود به اندام مورد نظر دسترسی پیدا کرده و درمان انجام میگیرد.
نکته بسیار مهمی که بیمارانی که طحال آنها از بدن خارج میشود باید به آن توجه کنند این است که بعد از خارج شدن طحال از بدن، بدن شما توانایی پاک‌سازی و ایجاد ایمنی کافی را نخواهد داشت.
بنابراین بدن در مقابل عفونتها بسیار آسیب‌پذیر خواهد بود. در این صورت شما باید بسیار مراقب سلامتی خود باشید و حتماً درمانهای پیشگیری‌کننده‌ای چون واکسن بیماری آنفلوانزا و… را انجام داده و هر ده سال یکبار واکسن کزاز، دیفتری و سیاه سرفه را در برنامه داشته باشید.
بهتر است که با پزشک خود به صورت دوره‌ای و منظم در تماس بوده و مشاوره‌های لازم را برای پیشگیری از ابتلا به سایر بیماریها دریافت کنید.
جمع بندی
طحال یکی از اصلی ترین ارگانهای بدن است که نقش اساسی در بالا بودن سیستم ایمنی بدن ایفا کرده و با تصفیه خون در ساخت سلولهای خونی جدید و از بین بردن سلولهای خونی قدیمی و بیمار مؤثر است. بزرگ شدن طحال یکی از بیماریهای شایع این ارگان است که عموماً با علائم مشخصی همراه نیست. بسیاری از بیماریهای دیگر میتوانند عامل ایجاد اسپلنومگالی در فرد باشند.
تشخیص این بیماری عموماً در زمان معاینات فیزیکی فرد بیمار رخ میدهد و برخی آزمایشات تشخیصی و تکمیلی میتواند وجود بیماری را تأیید کند. در بسیاری از موارد میتوان بزرگی طحال را درمان کرد اما در برخی از شرایط نیاز است که به کمک جراحی طحال از بدن خارج شود.
برگرفته از:
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/enlarged
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/enlarged-spleen
با سلام و احترام. طحال در اثر کموتراپی کانسر کلون متاستاز، بزرگ شده به ۱۶۰ رسیده است، جهت کنترل و درمان چکار باید کرد؟با چه درمانی کنترل میشود؟
سلام
بعد از اتمام شیمی درمانی معمولا این قضیه برگشت میکنه
کار خاصی لازم نداره.