آشنایی صفر تا صد با بیماری فتق

یکی از شایع‌ترین مشکلات پزشکی بیماری فتق است که در میان مردم به عنوان باد فتق نیز شناخته می‌شود. این بیماری می‌تواند به صورت کاملا تصادفی و یا بر اثر علل و عوامل مشخصی مثل بروز فتق بعد از عمل آپاندیس به عنوان یک وضعیت مزمن بروز پیدا کند.
با توجه به اهمیت و شیوع فتق در جامعه، شناخت دقیق‌تر این وضعیت و داشتن اطلاعات کافی درباره تشخیص و درمان آن از اهمیت بالایی برخوردار است، بنابراین، این مطلب را به معرفی بیماری فتق، مکانیسم بروز فتق و علل آن، علائم و نشانه‌های مربوط به فتق، تشخیص و درمان آن اختصاص داده‌ایم.

معرفی بیماری فتق

بر اثر ضعف در دیواره عضلانی و یا بافت‌های آن، دیواره عضلانی آن ناحیه تحلیل می‌روند و محتویات آن قسمت از بدن از جای خود خارج می‌شود که به این حالت بیماری یا اختلال فتق می‌گویند. گاهی اوقات، این بیرون آمدگی در حالت دراز کشیده ناپدید می‌شود، و حتی ممکن است به داخل سطح بدن برگردد. البته که این برآمدگی ممکن است با سرفه دوباره پدیدار شود.

فتق همیشه در ناحیه شکمی ‌دیده نمی‌شود. این برآمدگی‌ها و مشکلات می‌تواند در سایر نقاط بدن نیز به دلایل مختلف بروز پیدا کند. در ادامه با انواع فتق آشنا می‌شویم:

انواع بیماری فتق

فتق ممکن است در قسمت‌های مختلف بدن به دلیل ضعف در دیواره عضلانی آن نقاط بروز پیدا کند. مهم‌ترین انواع فتق عبارتند از:

فتق شکمی: این نوع فتق در ناحیه دیواره شکم رخ می‌دهد و می‌تواند به دلیل ضعف عضلات شکمی ‌یا بازشدگی در ناحیه عمل جراحی قبلی به وجود آید. فتق شکمی ‌می‌تواند در قسمت‌های مختلفی از دیوار شکم ایجاد شود، از جمله فتق فوق المعدی (Epigastric Hernia) و فتق اینگوینال (Inguinal Hernia):

فتق کشاله ران یا اینگیونال: در این حالت، روده یا سایر بافت‌های شکمی ‌از طریق دیواره شکم به قسمت پایین شکم فشار می‌آورد و باعث ایجاد برآمدگی در کشاله ران می‌شود. این نوع فتق در مردان شایع‌تر است.

فتق فوق المعدی: چربی شکم از طریق دیواره شکم بین ناف و زیر قفسه سینه فشار می‌آورد.

فتق ران یا فمورال: یک برآمدگی در قسمت بالای ران، درست زیر کشاله ران بوجود می‌آید. این نوع فتق در زنان بیشتر از مردان است.

فتق برشی: روده یا سایر بافت‌های شکمی ‌از دیواره شکم که در اثر جراحی یا تروما ضعیف شده است، و از محل اصلی خود عبور می‌کند. مثال: فتق برشی بعد از عمل آپاندیس.

فتق معده یا هیاتال: بخشی از معده از طریق سوراخ دیافراگم (لایه ماهیچه‌ای که معده را از قفسه سینه جدا می‌کند) که مری (لوله غذا) از آن عبور می‌کند به سمت قفسه سینه فشار می‌آورد. گاهی اوقات به آن فتق هیاتیال نیز گفته می‌شود.

فتق نافی: در این مورد، روده یا بافت شکمی ‌از دیواره شکم نزدیک ناف فشار می‌آورد. فتق ناف در نوزادان شایع‌تر است.

فتق سیاتیک: این مورد بسیار نادر است اما ممکن است در ناحیه سیاتیک و به دلیل ضعف عضلات و نقاط ضعف در دیواره عضلانی سیاتیک رخ دهد.

علائم بیماری فتق

علایم بروز فتق به اندازه و محل بروز آن بستگی دارد. بیماری فتق معمولا علامتی جز برآمدگی نامعمول ندارد، اما مهم‌ترین و متداول‌ترین علایم (جز برآمدگی بوجود آمده) عبارتند از:

• احساس سوزش، احساس سنگینی حین سرفه،
• احساس کشیدگی شدید در اطراف برآمدگی
• برآمدگی در حال رشد همراه با احساس درد- این توده معمولاً با فشار یا استفاده از عضلات ناحیه تغییر حجم می‌دهد.
• درد هنگام بلندکردن اجسام سنگین، کشیدگی بدن و یا در حالت ایستاده
• عدم امکان تخلیه گازهای معده و یا تحرکات شکمی
• تب و علائم عفونی
• تغییر در اندازه و شکل توده فتق تحت فشار (در صورت فتق مشکوک به انسداد)
• علائم گوارشی: در برخی موارد فتق‌های شکمی ‌و رانی به دلیل فشار به روده‌ها بروز علائمی‌ مانند کاهش اشتها، تهوع، استفراغ، تغییرات در عملکرد روده و یا یبوست دور از انتظار نیست.

با بزرگ‌تر شدن برآمدگی، ممکن است فتق درون سوراخ موردنظر گیر کند و جریان خون را از دست بدهد. به این حالت خفگی فتق می‌گویند که عموما با درد وتورم همراه است.

علت ایجاد فتق چیست؟

عوامل زیادی باعث بروز فتق در افراد می‌شود. علل بروز فتق شامل موارد زیر می‌شود:

• علل ژنتیکی و سابقه خانوادگی: حتی ممکن است فتق از زمان تولد وجود داشته باشد، اما حالت برآمدگی آن تا مرحله‌های بعدی زندگی فرد قابل مشاهده نباشد.
• یبوست‌های شدید و مزمن که باعث نیاز به فشار زیاد برای دفع مدفوع می‌شود.
• فیبروز مثانه
• پروستات بزرگ، احساس سختی هنگام دفع ادرار
• بیضه‌های رو به پایین
• وزن بالا
• سرفه یا عطسه مزمن
• استسقاء شکم: جمع شدن مایع در شکم
• تغذیه ضعیف و ناکافی
• سیگار کشیدن
• فشار بیش از حد
• دیالیز صفاقی
• عوامل فشارزا: فشار طولانی‌مدت بر روی دیواره عضلانی می‌تواند منجر به ضعف و بازشدگی آن شود. عواملی مانند بارداری و زایمان، فشار شدید دریچه‌ها، شرایطی که فشار داخل شکم افزایش می‌یابد (مانند سنگ کلیه بزرگ، سنگ‌های مثانه، یبوست مزمن)
• بازشدگی طبیعی: در برخی از موارد، بازشدگی‌های طبیعی در دیواره عضلانی ممکن است باعث خروج توده‌های داخلی شود. به عنوان مثال، فتق نافی که در ناحیه ناف ایجاد می‌شود ممکن است ناشی از بازشدگی طبیعی در آن منطقه باشد.

تشخیص و درمان بیماری فتق

برای تشخیص قطعی فتق باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک معمولا از روش‌های معاینه فیزیکی و آزمایش‌های متنوع برای این کار استفاده می‌کند. معاینه فیزیکی برای تشخیص فتق شامل بررسی فتق هنگام خم شدن، سرفه کردن، کشیدن و یا بلند کردن وسیله‌ای انجام می‌شود. چون در این حالات، فتق بزرگ‌تر می‌شود و پزشک با لمس آن نقطه می‌تواند از وجود یا عدم وجود فتق مطمئن شود.

در کودکان و نوزادان، فتق به سادگی قابل تشخیص نیست و برای بررسی فیزیکی نیاز است که کودک در شرایط گریه کردن یا سرفه معاینه کرد.

علاوه بر معاینه فیزیکی، در صورت مشکوک بودن به وجود فتق از روش‌های سی تی اسکن، اولتراسوند، آندوسکوپی و یا MRI استفاده می‌شود و اگر مانعی در قسمت روده باشد، از قسمت شکم رادیوگرافی می‌شود.

روش‌های اصلی درمان فتق

جهت درمان بیماری فتق وابسته به این که برآمدگی در کدام قسمت بدن رخ داده است و تا چه حد بزرگ شده است، روش‌های درمان دارویی و یا جراحی توصیه می‌شود.

در روش درمان دارویی، با توجه به شرایط بیمار و محل برآمدگی از داروهای آنتی‌اسید برای کاهش سوزش و رفلاکس معده و داروهای دیگر برای جلوگیری از تولید اسید توسط معده استفاده می‌شود.

روش‌های درمانی جراحی فتق متداول‌تر هستند، چرا که تاثیر مناسب و سریعی دارند. گزینه‌های جراحی فتق شامل جراحی فتق باز و یا عملیات لاپاراسکوپی می‌شود.

در ترمیم جراحی باز، فتق را با استفاده از بخیه، مش یا هر دو می‌بندد و زخم جراحی در پوست با بخیه، منگنه یا چسب جراحی بسته می‌شود.

ترمیم لاپاراسکوپی برای عمل‌های تکراری برای جلوگیری از اسکارهای قبلی استفاده می‌شود، و از آنجایی که انجام لاپاراسکوپی معمولاً گران‌تر است، کمتر احتمال دارد که عوارضی مانند عفونت ایجاد کند. ترمیم جراحی فتق که توسط لاپاراسکوپ هدایت می‌شود، امکان استفاده از برش‌های کوچک‌تر را فراهم می‌کند و بیمار سریع‌تر بهبود پیدا می‌کند.

در این روش، فتق به همان روش جراحی باز ترمیم می‌شود، اما توسط یک دوربین کوچک و نوری که از طریق یک لوله وارد می‌شود هدایت می‌شود. ابزارهای جراحی از طریق یک برش کوچک دیگر وارد می‌شوند. شکم را با گاز باد می‌کنند تا امکان دید و فضای کار بیشتری به جراح بدهد. کل عمل تحت بیهوشی عمومی‌انجام می‌شود.

جراحی لاپاراسکوپی در مقابل روش جراحی باز مزایا و معایبی دارد: مزایای جراحی لاپاراسکوپی فتق شامل ریکاوری سریع‌تر، درد کمتر در روزهای اولیه بعد از جراحی، مشکلات پساجراحی کمتر مثل عفونت، خونریزی و یا سروما، و همچنین احتمال تحمل درد مزمن کمتر است.در مقابل، معایب این روش در مقایسه با جراحی باز فتق شامل موارد زیر می‌شود: زمان جراحی طولانی‌تر و احتمال بازگشت فتق در صورتی که جراح تجربه کافی نداشته باشد.

سایر روش‌های درمان

فتق‌های بدون عارضه اصولاً با عقب راندن یا “کاهش” بافت فتق شده و سپس ترمیم ضعف در بافت عضلانی (عملی به نام هرنیورافی) ترمیم می‌شوند. در صورت بروز عوارض، جراح زنده بودن اندام فتق شده را بررسی می‌کند و در صورت لزوم بخشی از آن را خارج می‌کند. تکنیک‌های تقویت عضله اغلب شامل مواد مصنوعی (یک پروتز مش) است. مش یا روی ناحیه (ترمیم قدامی) یا زیر ناحیه مورد نظر (تعمیر خلفی) قرار می‌گیرد. جراحی فتق به کمک ربات نیز اخیراً به عنوان جایگزین ایمن جراحی باز محبوبیت پیدا کرده است. جراحی رباتیک برای ترمیم فتق نتایج قابل مقایسه با جراحی لاپاراسکوپی را نشان می‌دهد.

و در نهایت

از آنجایی که فتق یک مشکل بسیار رایج است و با تشخیص و درمان به موقع آن، فرد دچار مشکلات اساسی نخواهد شد، بنابراین افزایش آگاهی در مورد ماهیت بیماری فتق، علل و علایم آن، روش‌های پیشگیری و روش‌های تشخیص و درمان آن بسیار مساله بسیار پر‌اهمیتی شمرده می‌شود. در این مطلب، سعی شده است که نکات کلی و کاربردی در مورد این بیماری را توضیح داده و بررسی کنیم.

دقت کنید که برای درمان بیماری فتق بهتر است به یک پزشک جراح عمومی ‌مراجعه کنید و با اطمینان از تخصص و تبحر ایشان مشکل فتق را بدون عود مجدد درمان کنید. لازم به ذکر است که جراحی فتق کشاله ران و عمل فتق شکمی ‌توسط دکتر بهزاد نعمتی هنر به عنوان یک پزشک متخصص و باسابقه انجام می‌شود و با انجام این جراحی می‌توانید از درمان کامل و بدون عود مجدد فتق اطمینان حاصل کنید.

سوالات متداول

۱- آیا ممکن است فتق به خودی خود ناپدید شود؟

خیر، این بیماری خطرناکی نیست اما به خودی خود از بین نمی‌رود.

۲- اگر فتق را به داخل فشار دهیم چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر فتق را به داخل فشار دهیم مشکل خاصی پیش نمی‌آید، اما اگر این کار را نتوانید انجام دهید، محتویات فتق ممکن است در دیواره شکم گیر کرده باشد.

۳- آیا می‌توان بدون جراحی فتق را درمان کرد؟

در مواردی فتق را می توان با راه‌حل های دارویی و اصلاح سبک زندگی درمان کرد.

۴- اگر فتق را درمان نکنیم چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر فتق درمان نشود امکان دارد مشکلات سلامتی دیگری برای فرد پیش بیاید، مثلا امکان دارد قسمتی از روده انسان را در بخش دیواره های شکم درگیر کند.

۵- شایع‌ترین نوع فتق در زنان و مردان کدام است؟

فتق اینگوینال شایع‌ترین فتق در مردان و فتق رانی شایع‌ترین بیماری فتق در زنان است.

برگرفته از:

• www.medicalnewstoday.com/articles/142334
• medlineplus.gov/ency/article/000960.htm