معرفی غده تیروئید، اختلالات و روش های درمان

غده تیروئید (Thyroid gland) یکی از غدد درون ریز مهم در بدن ماست که هورمون های خاصی را برای کنترل متابولیسم ترشح می کند. گاهی ممکن است این غده کمتر یا بیشتر از حد معمول کار کند که از آن به عنوان اختلالات تیروئید کم کار یا پرکار یاد می شود. البته چنین اختلالاتی شایع و قابل درمان است. در ادامه این مطلب در مورد جایگاه این غده، هورمون غده تیرویید ، عملکرد و اختلالات مربوط به آن بحث خواهیم کرد.

غده تیروئید چیست و کجا قرار دارد؟

تیروئید یک غده درون ریز در جلوی گردن و زیر حنجره شما است که شکل ظاهری آن شبیه به پروانه است. این غده پروانه ای شکل، دارای دو لوب است که در دو طرف نای شما قرار دارد. این غده تنها در صورتی حس می شود که با انگشت، گردن تان را فشار دهید. این غده یکی از مهم ترین غده ها در سیستم غدد درون ریز است که نقش مهمی را در بدن ایفا می کند.

سیستم غدد درون ریز شامل چند غده است که هورمون های خاصی را تولید و به صورت مستقیم در جریان خون آزاد می کند. هورمون ها مواد شیمیایی هستند که از طریق خون به ارگان های بدن، پوست، ماهیچه و سایر بافت ها عملکردهای خاصی را هماهنگ می کند و یا پیام هایی را حمل می کند تا به بدن فرمان دهد که چه کاری را در چه زمانی انجام دهد. غدد درون ریز شامل 9 غده است که یکی از آن ها غده تیرویید است.

این غده یکی از مهم ترین عضو های سیستم غدد درون ریز شماست که هورمون های لازم برای کنترل سرعت متابولیسم شما را تولید می کند. تولید و آزاد کردن هورمون غده تیروئید برای عملکرد سالم سیستم بدنی شما بسیار مهم است.

در واقع، بدن شما برای انجام فعالیت های روزمره به انرژی نیاز دارد. سیستم متابولیسم انرژی غذاهای مصرفی را استخراج کرده و به انرژی مورد نیاز برای بدن تبدیل می کند. همه سلول های بدن شما برای انجام صحیح وظایف شان به انرژی نیاز دارند.

ذکر این نکته برای درک اهمیت تیروئید و عملکرد صحیح آن حائز اهمیت است که همه عملکردهای مهم در سیستم بدنی شما به وجود و استخراج ذخیره مناسبی از ید در سیستم غذایی شما بستگی دارد. هورمون تولید شده در این غده که مسئول تنظیم میزان متابولیک بدن شما است، نقش مهمی در کنترل عملکرد قلب، ماهیچه، سیستم گوارشی، بهبود عملکرد ذهنی و استخوانی دارد.

سایر کارکرد های هورمون های تیروئید در بدن

مهم ترین کارکرد هورمون های تولید شده در این غده همان تنظیم متابولیسم بدن است که بالاتر توضیح دادیم. اما این هورمون ها تاثیرات دیگری هم در بدن ما دارند که به صورت خلاصه عبارتند از:

• تاثیر بر عملکرد و احساسات ذهن
• تاثیر بر ضربان و عملکرد قلب
• تاثیر بر اعصاب و ماهیچه های چشم
• تنظیم عملکرد کبد
• تاثیر بر میزان و نحوه تنفس
• تاثیر بر میزان استفاده از انرژی و سیستم هضم غذا
• بهبود عملکرد سیستم تناسلی
• بهبود رشد سیستم اسکلتی-عضلانی و پوست
• تنظیم دمای بدن، سیکل های قاعدگی، میزان کلسترول،
• توانایی کلی ماهیچه ها و سیستم اعصاب مرکزی

غده تیروئید چه هورمون هایی را تولید می کند؟

این غده چهار هورمون مهم را در بدن شما تولید و آزاد می کند. این هورمون ها عبارتند از:

تیروکسین T4: تیروکسین مهم ترین هورمون تولید شده در این سیستم است که میزان زیادی از آن تولید می شود. اما این هورمون در نهایت تاثیر زیادی بر متابولیسم فرد ندارد چرا که با ورود آن به جریان خون، طی یک فرآیند یدگیری به تری یدوتیرونین (T3) تبدیل می شود. T4 در واقع یک هورمون غیرفعال است که تنها 20% از حجم هورمون های تولیدی توسط این غده را تشکیل می دهد. آنزیم های موجود در بافت های کبد و کلیه ها مسئول تبدیل T4 به T3 است.

تری یدوتیرونین (T3): به طور مستقیم هورمون تری یدوتیرونین (T3) بیشتری (80% هورمون های تولیدی در تیرویید) در بدن تولید می شود، و بنابراین تاثیر بیشتری در سیستم متابولیسم فرد دارد.

تری یدوتیرونین معکوس (RT3): حتی میزان کمی از تری یدوتیرونین (RT3) معکوس تولید می شود که تاثیر T3 را معکوس کند.

كلسي تونين: میزان کلسیم و فسفات موجود در خون فرد را تنظیم می کند.

هورمون های تیروئید چگونه تولید می شود؟

این غده برای تولید هورمون نیاز به ید موجود در غذا (خصوصا موجود در نمک ید دار) و آب دارد. این غده، ید موجود در غذا را گرفتار کرده و تبدیل به هورمون تیروئید می کند. بنابراین، وجود ید زیاد یا کم در بدن شما می تواند بر سطح هورمون های ایجاد شده و آزاد شده در بدن تاثیرگذار باشد.

غده هیپوفیز با ترشح هورمون محرک تیروئید (TSH) به غده تیروئید دستور می دهد که چه میزان هورمون تولید و آزاد کند. میزان ترشح TSH می تواند وابسته به نیازهای بدن شما افزایش/ کاهش یابد تا هورمون های تیرویید کمتر یا بیشتری تولید شود.

علاوه بر TSH، هورمون TRH که توسط هیپوتالاموس تولید می شود نیز می تواند به تیرویید سیگنال ترشح هورمون را بدهد.

انواع اختلالات تیروئید

در حالت نرمال، غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس میزان تولید هورمون های تیرویید را تعیین می کند. اما در مواردی ممکن است اختلالاتی در میزان تولید و آزاد شدن این هورمون ها رخ دهد.

تیروئید پرکار یا پرکاری تیروئید (hyperthyroidism):

ممکن است که غده موردنظر میزان زیادی هورمون تولید کرده و در نتیجه بدن شما انرژی تولید شده را سریع تر از میزان نرمال مصرف کند. به این حالت تیروئید پرکار یا پرکاری تیرویید گفته می شود.

تیروئید کم کار یا کم کاری تیرویید (hypothyroidism):

در مقابل، ممکن است که غده شما میزان مناسبی هورمون را تولید و آزاد نکند که در نتیجه میزان انرژی مصرفی در بدن شما آهسته تر از حالت نرمال است. به این حالت اختلال تیروئید کم کار یا کم کاری تیرویید گفته می شود.

از جمله سایر اختلالات ممکن در عملکرد این غده عبارتند از:

گره یا ندول های تیروئید: عموما به رشد بیش از حد و غیر طبیعی بافت این غده، گره های تیرویید (thyroid (nodules گفته می‌شود. اکثرا این گره ها خوش خیم هستند و از هر 20 مورد ابتلا تنها یک مورد ممکن است گره سرطانی باشد. تعداد گره ها و شکل آن ها در افراد یکسان نیست. میزان شیوع این اختلال در زنان بیشتر از مردان و در سنین بالاتر رایج تر است.

التهاب تیروئید (یا همان thyroiditis) و اختلال گواتر: التهاب تیرویید انواع مختلفی از جمله التهاب هاشیموتو، التهاب تیروئید ناشی از دارو، تیروییدیت پس از زایمان، تیروئیدیت ناشی از تشعشع، تیروییدیت عفونی حاد، تیروئیدیت ریدل دارد. برخی از افراد درگیر التهاب تیرویید، گواتر (goitre) دارند. در این حالت، این غده آن چنان بزرگ شده است که با چشم نیز قابل مشاهده و تشخیص است. شایان ذکر است که مهم ترین علت بروز گواتر، کمبود ید در رژیم غذایی فرد است و ابتلا به پرکاری یا کم کاری همزمان با گواتر نیز محتمل است.

سرطان تیروئید: سرطان تیروئید با تکثیر بسیار سریع سلول ها ایجاد می شود که در ابتدا به شکل گره یا توده در غده نشان داده می شود. چندین نوع سرطان تیرویید وجود دارد که تنها دو نوع آن (سرطان تیروئید پاپیلاری و فولیکولار) از همه شایع تر هستند. احتمال بروز سرطان در زنان بعد از 30 سالگی سه برابراز مردان بیشتر است و در سنین بالاتر شدت آن بیشتر می شود.

علائم اختلال تیروئید

در ادامه بررسی می کنیم که اختلالات اصلی این غده و نشانه های تیروئید مشکل دار چیست:

علائم و نشانه های تیروئید کم کار:

• خستگی
• افزایش وزن
• افسردگی
• عدم تمرکز کافی
• احساس سردی و خستگی
• بروز خشکی در مو و پوست و پف کردگی صورت
• مشکل در خواب
• حساسیت به هوای سرد
• قاعدگی های متعدد و شدید
• احساس درد در ماهیچه و مفاصل
• احتمال بروز گواتر
• یبوست

علائم و نشانه های تیروئید پر کار:

• کاهش وزن با وجود افزایش اشتها
• حساسیت و عدم تحمل گرما
• اضطراب و فعالیت بیش از حد
• درد چشم
• تغییرات خلقی و ناراحتی
• لرزش دست
• ریزش مو
• بی‌نظمی‌های قاعدگی و کاهش خونریزی
• اسهال
• احتمال بروز گواتر

عامل بروز اختلالات تیروئیدی چیست؟

اختلال ایمنی خودکار تیروئید یکی از مهم ترین علل بروز مشکلات در این غده است. این اختلال به حالت خود-تخریبی گفته می شود که در آن سیستم ایمنی با فرض این که سلول های تیروئیدی سلول های خارجی و دشمن سلامتی هستند، به آن ها حمله می کنند. در نتیجه این فرضیه خودکار بدن، این غده پرکار یا کم کار خواهد شد. در صورتی که این اختلال خودکار منجر به کم کاری شود، به آن بیماری گریوز (Graves) یا بیماری باز دو، و در صورتی که منجر به پرکاری شود، به آن اختلال هاشیموتو (Hashimoto) گفته می شود.

نحوه تشخیص اختلالات تیروئید توسط پزشک

در صورت مشاهده علایم و نشانه های بالا بهتر است برای بررسی نحوه کارکرد این غده به پزشک مراجعه کنید. چندین روش پزشکی برای تشخیص اختلالات تیرویید وجود دارد که در ادامه به معرفی مختصر آن ها می پردازیم:

آزمایش خون برای اندازه گیری سطح هورمون ها: یکی از معمول ترین روش ها برای تشخیص اختلالات در عملکرد این غده است.

در این آزمایش خون میزان ترشح هورمون محرک تیرویید (TSH) را تست می کنند.

تست های مربوط به میزان ترشح T3و T4: این دو مورد هورمون های اصلی تولید شده توسط این غده هستند و بررسی میزان ترشح آن از طریق آزمایش خون، ممکن است نشان دهنده وجود/عدم وجود اختلالات در این غده باشد.

تست تیروگلوبین: بررسی میزان ترشح این ماده توسط این غده می تواند میزان احتمال خطر سرطان تیروئید را بررسی کند.

تست های آنتی بادی Anti-TPO: برای بررسی اختلال ایمنی خودکار تیروئید استفاده می شود.

اولتراساند یا فراصوت تیروئید: در این روش از موج های صوت برای ایجاد تصاویری از غده  مورد نظر در گردن استفاده می شود. در این روش از روش پرتو افکنی استفاده نمی شود و برای ارزیابی ندول ها استفاده می شود.

اسکن تیروئید: در این روش از مقدار کمی مواد رادیواکتیو، دوربین مخصوص و کامپیوتر برای تشخیص شکل، اندازه، جایگاه و عملکرد آن استفاده می شود. این روش تنها در صورتی مورد استفاده قرار می گیرد که امکان دست یابی به این اطلاعات از طریق روش های تصویربرداری معمول وجود نداشته باشد.

بیوپسی آسپیراسیون با سوزن ظریف برای ندول ها: در این روش با استفاده از یک سوزن بخشی از بافت آن غده برداشته می شود تا احتمال سرطان تیرویید بررسی شود.

سایر تکنیک های تصویربرداری مانند سی تی اسکن، MRI و اسکن های PET برای شناسایی و میزان گسترش سرطان تیروئید استفاده می شود.

و اما در پایان

در پایان، لازم است تکرار کنیم که اختلالات تیرویید ممکن است یک بیماری کم دردسر و حتی یک بیماری خطرآفرین برای سلامتی شما باشد. بنابراین، نباید به سادگی از کنار آن بگذرید و حتما باید در صورت بروز علائم به پزشک حاذق مراجعه کنید.

برگرفته از:

• www.physio-pedia.com/Thyroid_Gland
• my.clevelandclinic.org/health/body/23188-thyroid
• www.yourhormones.info/glands/thyroid-gland
• www.btf-thyroid.org/what-is-thyroid-disorder
• medlineplus.gov/thyroiddiseases.html
• www.pennmedicine.org