انواع بیماری التهابی روده یا IBD و روشهای درمان

بیماری التهاب روده یا IBD یک بیماری مزمن است که میلیون ها نفر را در سراسر جهان به آن مبتلا هستند. علائم این بیماری با التهاب دستگاه گوارش مشخص می شود. علت دقیق IBD هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما مطالعات میگوید که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و سیستم ایمنی است. این مقاله علل، علائم، تشخیص و گزینه‌های درمانی IBD و همچنین تأثیر این بیماری بر زندگی افراد مبتلا به آن را بررسی می‌کند.

بیماری التهابی روده چیست؟

بیماری التهابی روده یا (IBD) که به اختصار از عبارت Inflammatory bowel disease است به گروهی از بیماری‌های التهاب‌زا گفته شده که روده را درگیر می‌کنند. این بیماری یکی از شایع‌ترین بیماری‌های دستگاه گوارش است که ممکن است با عوارض جدی و وخیمی همراه باشد. به همین دلیل توصیه شده است که در صورت بروز علائم، این بیماری سریعاً پیگیری شده و به دنبال راه درمان بود. بیماری التهاب روده به گروهی از اختلالات روده‌ای اطلاق می‌شود که باعث التهابات طولانی مدت و مزمن می‌شود.

بیماری التهاب روده یک بیماری ناراحت‌کننده، دردناک و در برخی موارد نادر کشنده است. از آنجایی که روده‌ها عامل اصلی جذب مواد غذایی در بدن هستند، ‌این بیماری می‌تواند عملکرد عمومی بدن را با اختلال همراه سازد. IBD گاهی نیز می‌تواند با مشکلات خارج از سیستم گوارش همراه باشد که شایع‌ترین آن‌ها شامل: التهاب چشم، اختلالات پوستی و آرتروز می‌شود.

بیماری التهاب روده‌ای انواع مختلفی دارد که شایع ترین آن عبارتند از:

کولیت اولسراتیو (Ulcerative Colitis)

کولیت اولسراتیو (UC) شامل التهاب روده بزرگ است و منجر به مسائل غیر گوارشی می‌شود.

بیماری کرون (Crohn’s Disease)

عامل التهاب در سایر بخش‌های دستگاه گوارش است اما بیش از هر بخشی انتهای روده کوچک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. معمولاً افرادی که به بیماری کرون (CD) مبتلا می‌شوند در دهان خود آفت خواهند داشت و گاهی زخم‌ها یا شکاف‌هایی در اطراف ناحیه تناسلی یا مقعد آن‌ها ظاهر می‌شود.

اسپاسم معده به دلیل بیماری التهابی روده

بیماری هایی مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو، عارضه های التهابی مزمن هستند. بیماری کرون می تواند هر بخشی از مجرای معده ای-روده ای را درگیر کند، در حالی که کولیت اولسراتیو تنها روده بزرگ را درگیر می کند. بیماری التهابی روده میتواند باعث اسپاسم روده و اسپاسم عضلانی شکم شود.

علائم بیماری التهاب روده‌ای

التهاب روده‌ای یک بیماری مزمن است که تنها توسط متخصص گوارش قابل تشخیص قطعی است. با این حال بسیاری از علائم وجود دارد که می‌تواند بیانگر ابتلا به این بیماری باشد. شایع‌ترین علائم بالینی بیماری التهاب روده که پزشک در مورد آن از شما سؤال خواهد کرد عبارتند از:

• گرفتگی و درد عضلات شکم که یکی از رایج‌ترین و اصلی‌ترین علائم بیماری التهاب روده است.
• اسهال و گاهی اسهال خونی
• احساس فوری و شدید نیاز به دفع
• حرکات دردناک و دشوار روده در زمان دفع
• وجود چرک یا موکوس (مخاط) در مدفوع
• گاهی تهوع و استفراغ می‌تواند از نشانه‌های ابتلا به روده التهابی باشد.
• تب و خستگی
• عرق شبانه
• کاهش وزن زیاد و بی‌دلیل
• کاهش اشتها بدون دلیل
• کم خونی فقر آهن (به علت از دست دادن خون)

عوامل ایجاد بیماری التهاب روده‌ای

در حالت کلی باید بگوییم عوامل ایجاد IBD شناخته شده نیست؛ اما برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های کولیت یا کرون را افزایش دهد که مهمترین آن‌ها شامل موارد زیر می‌شود.

سابقه خانوادگی و ژنتیک

به طور کلی افرادی که یکی از نزدیکان درجه یک آن‌ها (پدر، مادر، خواهر، برادر و فرزند) به این بیماری مبتلا باشد در معرض خطر بیشتری قرار دارند.

سیستم ایمنی بدن

یکی دیگر از موارد تأثیرگذار در بیماری IBD سیستم ایمنی بدن است. سیستم ایمنی بدن را در برابر باکتری‌ها و ویروس‌های بیماری زای عامل بیماری‌ها و عفونت محافظت می‌کند. در افراد مبتلا به التهاب روده‌ای دستگاه گوارش حتی در زمانی که هیچ عفونتی وجود ندارد ملتهب می‌شود. در این شرایط سیستم ایمنی به سلول‌های بدن حمله می‌کند و یک بیماری خود ایمنی ایجاد می‌شود. گاهی نیز در صورتی که التهاب بافت‌ها پس از درمان بیماری‌های عفونی از بین نرود ایجاد می‌شود. این التهاب ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها ادامه یابد.

سیگار کشیدن

یکی دیگر فاکتور‌هایی که عامل اصلی خطر در بیماری کرون محسوب می‌شود سیگار کشیدن است. سیگار کشیدن همه علائم مرتبط با بیماری کرون از جمله درد را تشدید می‌کند و خطر عوارض ناشی از این بیماری را افزایش می‌دهد. اما کولیت می‌تواند افراد غیر سیگاری یا افرادی که سابقا سیگاری بوده‌اند را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

سن افراد

امکان ابتلا به بیماری التهاب روده‌ای در هر سنی رخ می‌دهد اما در اکثر موارد شیوع بیماری در افراد زیر ۳۵ سال بیشتر است.

فاکتور‌های محیطی

طبق تحقیقات انجام گرفته در سال‌های اخیر، افرادی که در مناطق شهری زندگی می‌کنند بیش از سایر افراد در معرض خطلا ابتلا به بیماری التهاب روده‌ای قرار دارند. به طور مثال در شهر‌های بزرگ و کشور‌های صنعتی مردم تمایل بیشتری به استفاده از غذا‌های چرب و فرآوری شده دارند که این مسأله باعث ابتلای بیشتر به بیماری التهاب روده است. همچنین زندگی در شرایط آب و هوای سرد احتمال ابتلا به بیماری التهاب روده را بیشتر می‌کند.

داشتن سبک زندگی بدون تحرک یا مشاغلی که تحرک کمی دارند، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. فعالیت‌های بدنی از جمله مواردی هستند که خطر ابتلا به بیماری التهاب روده را کاهش می‌دهد. به ویژه در مورد افراد مبتلا به کرون تحقیقات ثابت کرده است که فعالیت‌های بدنی مناسب بیشترین تأثیر را در عدم ابتلا به بیماری دارد.

جنسیت

جنسیت از جمله فاکتور‌هایی است که در ابتلا به التهاب روده تأثیر کمی دارد. تحقیقات نشان می‌دهد که این بیماری در میان مردان بالای ۴۵ سال بیش از زنان در شرایط سنی مساوی شایع‌تر است. اما بیماری کرون در میان دختران و زنان بالای ۱۴ سال شیوع بیشتری دارد.

استرس

یکی از عواملی که باعث تشدید بیماری التهاب روده می‌شود استرس است. در بسیاری از منابع آمده است که استرس اصلی‌ترین علت التهاب روده است و در تشدید این بیماری نقش اساسی دارد. به همین دلیل است که انجام ورزش‌های شاد و مفرح می‌تواند بیشترین تأثیر را در کاهش استرس و در نتیجه بهبود علائم التهاب روده داشته باشد.

نحوه تشخیص بیماری التهابی روده

تشخیص بیماری التهاب روده نیازمند تخصص پزشکی است، معمولاً برای تشخیص این بیماری باید به پزشک متخصص دستگاه گوارش مراجعه کنید. در این شرایط پزشک بعد از پرسیدن سؤالاتی در مورد شرایط کلی شما و علائمی که دارید از روش‌های تشخیصی دقیق‌تری برای اطمینان از تأیید بیماری استفاده می‌کند که مهمترین آن‌ها به این شرح است:

۱- از طریق آزمایش خون

در این آزمایش تعداد گلبول‌های خون به دقت بررسی می‌شوند و اندازه‌گیری آن‌ها می‌تواند نشان‌دهنده از دست دادن خون و یا افزایش فعالیت سیستم دفاعی بدن باشد که این امر یکی از نشانه‌های ابتلا به کولیت باشد. بررسی الکترولیت‌ها (سدیم و پتاسیم)، پروتئین، نشانگر‌های التهاب مانند سرعت ته‌نشین شدن گلبول‌های قرمز (ESR) و پروتئینِ واکنشیِ سی (CRP: C-reactive protein) می‌توانند در تشخیص التهاب روده‌ای و کولیت‌ها مؤثر باشند.

۲- از طریق آزمایش مدفوع

بررسی وجود خون در مدفوع در تأیید و علائم عفونت‌های میکروبی، ویروسی یا قارچی می‌تواند در رد کردن بیماری التهاب روده مؤثر باشند.

۳- تشخیص از طریق انواع آندوسکوپی

در اکثر موارد برای تشخیص التهاب روده، علت و میزان شدت بیماری پزشک متخصص درخواست انجام آندوسکوپی خواهد داشت. برای این روش تشخیصی از انواع دستگاه‌های آندوسکوپ استفاده می‌شود. در حال ظاهر پنج روش برای آندوسکوپی وجود دارد که عبارتند از:

• آندوسکوپی از راه دهان

فوقانی که از طریق دهان و حلق لوله آندوسکوپی وارد مری، معده و دوازدهه شده و پزشک متخصص به راحتی این بخش‌ها را معاینه و نمونه‌برداری کرده و قادر به انجام جراحی‌های محدود خواهد بود.

• کلونوسکوپی و سایر انواع روش‌های آندوسکوپی از طریق مخرج

در این روش آندوسکوپی، لوله آندوسکوپی از طریق مقعد وارد کلون و روده بزرگ شده و پزشک می‌تواند معاینه، نمونه‌برداری و جراحی را به راحتی انجام دهد.

• کپسول‌های آندوسکوپی

کپسول های آندوسکوپی که کمی بزرگ‌تر از کپسول‌های معمولی هستند. این کپسول‌ها دارای دوربین، باطری و فرستنده هستند و بیمار با بلعیدن آن به راحتی امکان بررسی تمام دستگاه گوارش را در اختیار پزشک قرار می‌دهد.

• آنتروسکوپی با کمک بالون

در این روش متخصص با کمک بالون و آندوسکوپ بلند می‌تواند کل روده بزرگ و بخش انتهایی روده کوچک را مشاهده و یا نمونه‌برداری کند.

• تصویربرداری

با انواع عکسبرداری از جمله عکس رادیولوژی با باریم، MRI و … از اعضای داخلی و روده‌ها، می‌توان قاطعانه در مورد وجود بیماری صحبت کرد.

انواع درمان التهاب روده

درمان های مختلف و گاهی ترکیبی برای درمان التهاب روده ای در نظر گرفته میشود که شامل:

1. تجویز دارو
2. ایجاد تغییر و تحول در رژیم غذایی
3. جراحی روده جهت رفع التهاب
4. تغییرات سبک زندگی
5. درمان های جایگزین مانند طب سوزنی

در ادامه به توضیح هریک میپردازیم.

۱- تجویز دارو

انواع مختلفی از داروها برای درمان IBD استفاده می شود، از جمله داروهای ضد التهابی، سرکوب کننده های ایمنی، بیولوژیک ها و آنتی بیوتیک ها. معمولاً اولین پیشنهاد برای درمان التهاب روده، استفاده از این دارو‌هاست.

داروی های ضد التهابی مسکن‌ها 

معمولاً برای درمان تسکین کولیت اولسراتیو از دارو‌های ضد التهاب آمینوسالیسیلات‌ها (aminosalicylates) استفاده می‌شود که اصلی‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• سولفاسالازین یا آزولفیدین (sulfasalazine / Azulfidine)
• اولسالازین یا دیپنتوم (olsalazine / Dipentum)
• بالسالازید یا کولازال (balsalazide/ Colazal)
• مسالامین یا آساکول/ لیالدا/ پنتاسا/ آپریسو (mesalamine/ Asacol، Lialda، Pentasa، Apriso)

اگر مسکن‌ها قادر به درمان و تأثیر روی بیماری التهاب روده نباشند عموماً از کورتیکواستروئید‌ها برای کاهش سریع التهاب استفاده می‌شود. این دارو عوارض جانبی بسیاری دارد و به همین دلیل تنها در شرایط حاد بیماری تجویز می‌شود.

دارو‌های سرکوب کننده ایمنی

در کنار دارو‌های یاد شده از دارو‌های متعادل‌کننده سیستم دفاعی که واکنش‌های سیستم دفاعی بدن را کنترل کرده و باعث کاهش التهاب روده ناشی از واکنش سیستم دفاعی می‌شوند نیز استفاده می‌شود که شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• زاتیوپرین یا ایموران (azathioprine/ Imuran)
• متوتروکسات یا روماترکس (methotrexate/ Rheumatrex)
• مرکاپتوپورین یا پورینتول (mercaptopurine/ Purinethol)

این دارو‌ها معمولاً برای بیماری مزمن التهاب روده کاربرد دارند و باید به صورت دوره‌های چند ماهه استفاده شوند.

دارو‌های زیستی

داروهای بیولوژیک یا داروهای زیستی، دسته‌ دیگری از داروهایی هستند که با تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای همچون درون سلولی تولید میشوند و مواد موجود در طبیعت مانند پروتئین‌ها، آنتی‌بادی‌ها، سلول‌ها و انزیم‌ها را به کار می‌برند. این دارو‌ها پادتن هایی هستند که فعالیت بعضی از پروتئین‌های التهاب‌زا را مختل می‌کنند که شامل موارد زیر می‌شود:

• اینفلکسی‌ماب یا رمی‌کید (Infliximab/ Remicade)
• اینفلکسی ماب-‌dyyb یا اینفلکترا (infliximab-dyyb/ Inflectra) داروی بیوژنریک رمی‌کید
• دسته دیگر دارو‌های دارو‌های ضد TNF هستند که این درو‌ها ضد عامل نکروز تومور هستند و شامل دارو‌های زیر می‌شود:
• آدالیماب یا هومیر (اadalimumab/ Humira)
• آدالیماب-اتو یا اَمجِویتا (adalimumab-atto/ Amjevita)، بیوژنریک داروی هومیرا
• سرتولیزوماب یا سیمزیا (certolizumab/ Cimzia)

همچنین دارو‌های زیستی که اینتگرین‌ها را کنترل می‌کنند نیز به عنوان جایگزین دارو‌های ضد TNF مورد استفاده قرار می‌گیرند و عموماً در درمان کرون استفاده می‌شوند. رایج‌ترین این دارو‌ها عبارتند از:

• ناتالیزوماب یا تایسبری (natalizumab/ Tysabri)
• ودولیزوماب یا اِنتی‌ویوو (vedolizumab/ Entyvio)

دارو‌های مسدود‌کننده اینترلوکین‌

دسته دیگر داروها؛ دارو‌های مسدود‌کننده اینترلوکین‌های ۱۲ و ۲۳ (IL-۱۲ و IL-۲۳) مانند آستیکینوماب یا اِستلارا (ustekinumab/ Stelara) هستند. اینترلوکین‌ها جزء پروتئین‌های مؤثر سیستم دفاعی بدن محسوب می‌شوند.

آنتی بیوتیک ها

دسته دیگری از دارو‌های مورد استفاده در درمان بیماری التهاب روده آنتی بیوتیک‌ها هستند که در کنار سایر دارو‌ها و در صورت تشخیص بیماری عفونی تجویز می‌شوند که شامل دارو‌های زیر است:

• سیپروفلوکساسین (CIPRO)
• مترونیدازول (Flagyl)

لطفاً به این نکته توجه داشته باشید که انتخاب نوع دارو، دوز آن و مدت زمان استفاده از دارو‌های یاد شده بر عهده پزشک معالج است بنابراین هرگز به صورت خودسرانه از این دارو‌ها استفاده نکنید.

۲- ایجاد تغییر و تحول در رژیم غذایی

درمان رایج دیگری که معمولا در ترکیب با داروها و یا جراحی استفاده میشود، تغییر در رژیم غذایی بیمار است. تجربه افراد مبتلا به IBD نشان میدهد که برخی نوشیدنی و خوراکی ها می توانند علائم بیماری را تحریک و تشدید کنند، بدین سبب تغییرات رژیم غذایی می تواند پشتیبانی خوبی برای درمان باشد. در نتیجه مشاوره با یک متخصص تغذیه می‌تواند در مورد آنچه که باید بخورید و از آن اجتناب کنید بسیار کمک کننده است.

۳- جراحی روده جهت رفع التهاب

در برخی موارد، جراحی ممکن است برای برداشتن بخش‌های آسیب‌دیده از دستگاه گوارش یا ترمیم فیستول ضروری باشد. عمل جراحی روده بزرگ یکی از روش‌های درمانی التهاب روده جراحی است. در این روش بخشی از روده یا در برخی موارد تمام روده بزرگ برداشته می‌شود. البته این روش درمانی آخرین راه حل درمانی التهاب روده است و در صورتی که هیچ یک از روش‌های درمانی پاسخگوی درمان بیماری نباشد از این روش استفاده خواهد شد.

جراحی کولیت اولسراتیو (UC)

برای کولیت اولسراتیو (Ulcerative Colitis)، اگر داروها مؤثر نباشند یا بیماری شدید یا تهدید کننده زندگی شده باشد، ممکن است جراحی توصیه شود. گزینه جراحی برای UC کولکتومی است که شامل برداشتن کولون و رکتوم است. این کار را می توان از طریق جراحی باز یا لاپاراسکوپی کم تهاجمی انجام داد.

• ممکن است کولون و رکتوم برداشته شوند (جراحی رکتوم)
• در مواردی روده کوچک و مقعد به یکدیگر وصل میشوند
• استفاده از با ایجاد یک کیسه (ساخته شده از یک حلقه روده کوچک) در محل رکتوم و اتصال به قسمت باقیمانده رکتوم یا مقعد جهت ذخیره سازی و دفع مواد زائد. به این کیسه، کیسه ایلئال گفته میشود.

جراحی کرون (CD)

برای بیماری کرون (Crohn’s Disease)، در صورت وجود عوارضی مانند تنگی، فیستول یا آبسه، ممکن است جراحی لازم باشد. هدف از جراحی برای سی دی برداشتن بخش بیمار روده با حفظ تا حد امکان بافت سالم است. این ممکن است شامل برداشتن بخش کوچکی از روده یا حتی کل کولون باشد. توجه به این نکته مهم است که جراحی برای IBD بیماری را درمان نمی کند، اما می تواند علائم را تسکین دهد و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.

۴- تغییرات سبک زندگی

تغییر سبک و استایل زندگی، رویه ای است که در اغلب روش های درمانی به عنوان مکمل درمان استفاده میشود. همانطور که بالاتر در توضیح عوامل موثر در ایجاد بیماری التهاب روده ای توضیح دادیم استرس و کمبود خواب می تواند علائم IBD را تشدید کند، بدان جهت مدیریت استرس و خواب کافی می تواند بسیار مفید و کمک درمان باشد.

۵- درمان های جایگزین مانند طب سوزنی

در حالی که شواهد محدود است، برخی از افراد مبتلا به IBD دریافتند که درمان های مکمل مانند طب سوزنی، ماساژ یا پروبیوتیک ها می توانند به مدیریت علائم کمک کنند. این مدل درمانها در کنار درمان اصلی ضرری برای بیمار و تشدید بیماری ندارد و میتواند همزمان به کار گرفته شود.

سوالات متداول در مورد التهاب روده

۱- آیا بیماری التهاب روده ای خطرناک است؟

جمع‌بندی

برگرفته از:

https://www.mayoclinic.org